μακεδονικοί τάφοι

Ιδιαίτερη κατηγορία μνημείων της αρχαίας ταφικής αρχιτεκτονικής. Πρόκειται για υπόγεια τυμβόχωστα κτίρια. Τα τρία κοινά χαρακτηριστικά σε όλους τους μ.τ. είναι τα εξής: είναι όλοι τους υπόγειοι· είναι όλοι κτίρια οπωσδήποτε μεγαλύτερα από τις διαστάσεις μιας σαρκοφάγου ή από τον απαραίτητο χώρο για την ταφή ενός ή πολλών νεκρών· είναι όλοι σκεπασμένοι με φορητό χώμα, που σχηματίζει τύμβο. Από τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά άλλα είναι περισσότερο και άλλα λιγότερο κοινά. Το οικοδομικό υλικό είναι κατά κανόνα πωρόλιθος του Βερμίου με κονίαμα, αλλά σε τόπους μακριά από την κοιτίδα των Μακεδόνων χρησιμοποιήθηκε επίσης, χωρίς κονίαμα, ο τοπικός ασβεστόλιθος (Πέλλα, Τούμπα Παιονίας κ.α.) ή και μάρμαρο (Σταυρούπολη, Ξάνθη κ.α.). Από μάρμαρο ή από άλλο εκλεκτό υλικό γίνονταν μόνο θυρώματα, κατώφλια, θυρόφυλλα και έπιπλα, όπως οι κλίνες και ο μοναδικός μαρμάρινος θρόνος του τάφου της Βεργίνας. Οι οριζόντιες διαστάσεις των μνημείων είναι ορθογώνιες. Αποτελούνται κατά κανόνα από έναν θάλαμο (Πέλλα, Καρύτσα, Μαλαθριά, Όλυνθος, Λάκκωμα) ή από προθάλαμο και θάλαμο (Παλατίτσια, Βεργίνα, Λευκάδια κ.α.). Η στέγη συνήθως είναι καμαρωτή. Στις εξαιρέσεις υπάγονται οι μικρότεροι θάλαμοι και μερικοί προθάλαμοι μεγάλων (τάφος Kinch, κοντά στη Νάουσα, τάφος κοντά στο φράγμα του Αλιάκμονα κ.ά.). Μερικοί τάφοι έχουν χτιστό δρόμο με σκαλοπάτια (Πύδνα, Σταυρούπολη, Αμφίπολη), άλλοι μόνο λαξευτό με κεκλιμένο επίπεδο (ο μεγάλος τάφος των Λευκαδίων). Αρχιτεκτονικά η πρόσοψη διαμορφώνεται ναόσχημη ή και διώροφη ως όψη ανακτόρου. Στο κονίαμα της πρόσοψης και των θαλάμων είναι ζωγραφισμένη αρχιτεκτονική διακόσμηση ή και ολόκληρες παραστάσεις. Την πιο μεγαλοπρεπή πρόσοψη έχει ο μεγαλύτερος από τους τάφους της περιοχής της Νάουσας κοντά στο χωριό Λευκάδια. Οι τάφοι μπορεί να δημιουργήθηκαν αρχικά για έναν νεκρό, όπως για παράδειγμα ο τάφος του Αλκέτα στην Τερμησσό της Καππαδοκίας (319 π.Χ.), πιθανώς και ο μεγάλος τάφος των Λευκαδίων, ή να ήταν οικογενειακοί, όπως ο τάφος του Λύσωνος Καλλικλέους στα Λευκάδια. Οι παλαιότεροι γνωστοί τάφοι ανάγονται στον 4o αι. π.Χ., αλλά ο τύπος κατάγεται από τους μυκηναϊκούς, με ενδιάμεσους χρονικά και τοπικά θεσσαλικούς τάφους (Φάρσαλα). Μαζί με άλλα μυκηναϊκά και ομηρικά θέσμια ο τύπος του μυκηναϊκού θολωτού τάφου διατηρήθηκε έως τους κλασικούς χρόνους σε περιοχές όπως η Θεσσαλία και η Μακεδονία. Οι περισσότεροι μακεδονικοί τάφοι είχαν έγχρωμη διακόσμηση. Στη φωτογραφία, λεπτομέρεια από τον τάφο με την ιωνική ναόσχημη πρόσοψη κοντά στο χωριό Βεργίνα, μια «κοσμοφόρος» με άνθινα θέματα στόλιζε τη ζωφόρο της πρόσοψης, άλλη τριγύριζε τον προθάλαμο· παράσταση γρυπών, που σπαράζουν ελάφι, συνηθισμένη κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, στόλιζε το μαρμάρινο θρόνο του θάλαμου. Μακεδονικός τάφος που ήρθε στο φως το 1966, ανάμεσα στα χωριά Άγιος Αθανάσιος και Γέφυρα.